Приветствую любознательных путешественников!

Князь к переписке дневников своих, которое в этой поре zgromadzał и заключал, как однако к многочисленным своих korespondencyj, нуждался в молодых способных людях. С этой целью в 1819 г. принял себе в характере секретаря п. Леонарда Chodzke, что siê в более позднем времени так wsławił через свои ученые журналы и через разнообразное pozycye, которое занимал в мире. До переписки но многочисленных журналов князя призванным остался юноша, ученик из mołodeczańskiej школы, п. Иван Moszczynski, сегодня советник состояния, гражданин и известный нам всем врач. П. Леонард Chodzko, в свободных минутах от обязанностей секретаря, с szczegól- niejszem захватом ухаживал за растениями ботанического сада; они в нем нашли исключительного опекуна; как сердечный человек, привыкающий к местожительству своего, собственной рукой снял план topograficzny Засаживает лесом и околиц его, и это воспоминание своего пребывания здесь старательно в посреди сборников сегодня хранит. В 1822 г. священник Oginski распорядившись свое имущественное interesa, назначив небольшой, как на обширное имущество его, годовую денежную substancyê, któraby его за рубежом сохранить должна была, любимое свое Zalesie и Литву навек бросил. В этом путешествии сопровождал его п. Леонард Chodzko. Но с ним до конца не остался; потому что когда князь постоянно поселился в Florencyi, секретарь его в 1826 годах и 1827 удалив в Париж для объявления дневников князя, навек уже там поселился. Священник Михаил Kleofas Oginski умер в Florencyi 1833 г. дня 15. Октября.
После отдыха, данного людям, мы пошли дальше в дорогу. Когда подобное путешествие, держащее нас в бездеятельности, наскучило всем немало, имея с собой всяческие инструменты необходимые к рыболовству, мы замыслили в этом деле поискать развлечения; счастливым на этот счет был сегодняшний день; на выпущенную дорожку схватилась огромная щука; уже притянутая к берегу, когда мы убедились, что она от нас не убежит, схватили её руками, щука из последних остатков сил извернулась, прыгнула вперед, веревку перекусила и с крючком железным в желудке быстро обратно к реке ринулась.

Другая, такая же сильная, не была такой счастливой; и когда в малой затоке в сети попалась - закончила жизнь свою в котелке на огне, разложенным вечером на берегу.

Охота и рыболовство были излюбленными занятиями древнего литвина.

Девственные пущи Литвы, наполненные разнообразным зверем, воды полные рыбы, обильно снабжали всем необходимым, первобытным народам свойственным занятиям.

Это упражнение мужчин со времен первобытной простоты наших праотцов, выпало и на нам в наследство, когда стало оно распробованной и найприятнейшей забавой нашей, отдаленных, живущих сегодня и гордящихся своей цивилизацией - их потомков. Снаряд, стрела, копье были то инструменты, употребимые к ловле на дикого зверя для первых жителей нашей земли; но какие они приспособления
85

pierwiastkowe* używali clo łowienia ryby — tego zgoła nie wiemy; o tern żaden ze znanych mnie starożytnych pisarzy naszych nie zostawił nam świadectwa. Jak wszystko na świecie w’ ciągłem ulepszaniu zachowywało mniej więcej swoją pierwiastkową formę, tak i tyloliczne narzędzia, służące dzisiaj do rybołówstwa na Litwie, muszą być w^r znacznej części udoskonalonem przedłużeniem tylko rybołow- skich przyrządów używanych w starożytności; mało zapewne nowych wynalazków przybyło w tym względzie. Sieć wiązana z przędziwa, w jakąbykolwiek postać ją przerabiano i urządzano, być musiała w^re wszystkie czasy głównem narzędziem w rybołówstwie; czytamy albowiem w dziejach, iż starożytni Litwini, przed zapuszczeniem sieci do wody, rzucali ofiarę Perelejtosowi, bogu wiatrów, żeglugi, majtków i połowów szczęśliwych, mającemu jakoby mieszkanie na dnie rzek i jezior.* Znajdowane po starych przedchrześciańskich mogiłach w liczbie innych sprzętów z umarłym do mogiły składane metalowe kruczki, całkiem z kształtu podobne do kruczków dzisiaj na rybę stawianych, tylko mniej zgrabnie od tych wyrobione — wątpić nie pozwalają, iż umiejętność brania ryby na kruki już u starożytnych mieszkańców tego kraju znajomą była.

Dopóki wspólnictwo na ziemi pomiędzy pierwiastkowemu plemionami nie różniło ludzi, nie zakłócało spokojności pomiędzy rodzinami i całęmi plemionami — wszystkim było zadosyć wszystkiego na ziemi i w^T wodzie; każden z ludzi używał darów przyrodzenia swobodnie, bezpiecznie, bezkarnie; potworzenie się własności położyło koniec tej patryarchalnej swobodzie, jaką wspólnictwo tworzyło; ziemia się podzieliła na cząstki, a w nich znajdujące się lasy, wody, rzek brzegi dostały sobie naturalnych opiekunów w osobie właścicieli. Każden z nich na swej własności szukał pożytku i korzyści; ciągnął jedno i drugie ze wszystkiego, co mu własność jego składało. Z kolei jeziora i brzegi rzek stały się jedną z gałęzi przemysłu krajowego, albowiem ich właściciele nie już dla zaspokojenia potrzeb życia, jak to czynili pierwsi ludzie, lecz dla korzyści, jakie handel rybą dawał — rybołówstwo porządniej i na większe rozmiary uprawiać poczęli. Zdaje się, iż stawianie na rzekach jazów było najdawniejszym systematem w rybołówstwie litewskiem; widzimy albowiem, iż wszystkie rzeki a w ich liczbie i Wilija nasza, przepełnione były tak kró- lewskiemi, książęcemi jako i prywatnemi jazami. Pierwiastkowe stawianie jazów do jakiej mianowicie odnosi się epoki — tego z pewnością zadeterminować nie podobna, musiał to być wymysł starodawny, sięgający jeszcze tych czasów, kiedy kraj żadnemi piśmiennemi prawami nie objęty, rządzonym był patryarchalną pierwszych książąt lub arcykapłanów wolą; Statut litewski w rozdz. I. art. 29, stanowiący o pobudowaniu nowych jazów, bez wskazania ich początku, już starodawnemi takowe

*Naruszewicz, \\^r Mitologii Słowiańskiej, zacytowany w Pojacie przez Bernatowicza Т. IET. str. 222.
86

первоначальные применяли для ловли рыбы - того совсем мы не знаем; о том ни один из известных меня древних писателей наших не оставил нам свидетельства. Как все в мире улучшалось и более или менее сохраняло свою первоначальную форму, так и многие приспособления, служащие сегодня для рыболовства на Литве, должны быть в значительной части улучшенным продолжением тех рыбацких приспособлений, употребляемых в древности; мало наверно новых изобретений добавилось в этом отношении.

Вязаная сеть связанная в любом виде, как она переделывается и устроена, должна быть во все времена главным приспосооблением; мы читаем в истории, из древней Литвы, перед забрасыванием сети в воду, бросали жертву Пэрэлейтосови [Perelejtosowi], богу ветров, судоходства, матросов и промыслов удачных, имеющему якобы жилье на дне рек и озер.*

Найденные в старых дохристианских могилах в числе других вещей с умершим к могилу ложили металлические крючки, в целом к примеру похожие формой на ключки сегодняшние, на рыбу применяемые, только менее удобные от тех изготовлений – сомнений не оставляло что умение ловли рыбы на крючки уже у древних жителей этой страны знакомой было.

Пока wspólnictwo на земле между первобытными племенами не разделяло людей, не нарушало спокойствия между семьями и целыми племенами - всем было достаточно всего на земле и в воде; каждый из людей употреблял дары природы вольно, безопасно, безнаказанно; образование собственности положило конец этой патриархальной свободе, какую wspólnictwo создавало; земля эта поделилась на части, а в них находятся леса, воды, рек берега получили себе натуральных опекунов в лице владельцев (хозяев). Каждый из них на своей собственности искал пользы и выгоды; тянул одно и второе из всего, что ему собственность его составляло. В свою очередь озера и берега рек стали одной из ветвей (филиалов) общегосударственной промышленности, так как их владельцы не уже для того, чтобы удовлетворить потребностей жизни, как делали первые люди, но для выгод, каких торговля рыбой давала - рыболовство porządniej и в больших размерах применять начали. Полагается, что устройство на реках язов (дамбы, плотины, запруды) было самой давней системой в рыболовстве литовском; мы видим так же, что все реки, а в их числе и Вилия наша, преисполненные были так крулевскеми, ксёнженцеми как и прыватными язами. Первоначальная установка язов к которой именно относится эпохе - того точно определить не получается, наверное то была выдумка стародавняя, восходящая еще к тем временам, когда в стране никто писменными правами не владел, управлял патриархально первый князь или первосвященников воля; Литовский устав в главе. 1. ст. 29, установил о постройке новых язов, без указания их начала, уже стародавнеми таковые именовать.

* Naruszewicz, в Славянской Мифологии, процитированный в Польше через Бернятовича Т. IET. str. 222.

mianuje. — Na stawianie jazów po rzekach nie potrzebowano, jak widać, żadnych szczegółowych praw^r, ani przywilejów, kiedy w całem prawodawstwie koronnem i li- tewskiem nigdzie na to prawa ani konsensu naw^Tet danego komu nie napotykamy; każden z właścicieli swego brzegu musiał stawić tyle jazów, ile mu się potrzebnem wydawało, a stawiał je znać dowolnie tam, gdzie mu się podobało, kiedy w XV. wieku, jak to widzieliśmy z przywilejów i listów królewskich, we wzmiance naszej

o handlu wyżej pocytowanych — rzeka Wilija podobnemi jazami przepełnioną była, a wiele z nich czyniło przeszkodę i utrudnienie handlującym ludziom, na co się niejednokrotnie, jak wiemy, królowi skarżono. Nadużycia czynione po owych jazach, co się tak zagęściły, coraz wzrastające, doszły do tak wielkich rozmiarów, że w XVI. wieku zwróciły uwagę rządu, i z tego powodu w 1563 r. na sejmie warszawskim nastała pierwsza konstytucya, polecająca zrzucenie jazów na wszystkich rzekach handlowych. Nie śpieszała się szlachta z wykonaniem tej woli prawa, jak widzimy, kiedy we dwa lata potem w 1565 r. na sejmie, z powodu, iż jazy na rzekach pozrzucanemi nie zostały, uchwalona konstytucya spełnienia prawa jak najmocniej dopominając się, upartych i niedbałych „secus facientes et negligentes“— do Grodu pozywać kazała. Środek ten obostrzający nieuległość prawu, wywarł swoje skutki; liczba jazów na rzekach zmniejszać się zaczęła. Zrzucanie to jazów po rzekach, odejmujące korzyść, jaką właściciele z rybołowstwa ciągnęli, wyrodzić., musiało u możniejszej szlachty potrzebę starania się u rządu i u stanów Rzpltej zmodyfikowania owego prawa. Że to staranie wzięło pożądany skutek, dowiadujemy się z konstytucyi nastałej w 1567 r., która powiada: — „acz jazy na rzekach, któremi spust idzie, są konstytucyami pokażone, a wszakże przychylając się dawnym statutom, w których zostawiono, ktoby jaz mieć chciał, aby w nim ślozy abo wrota czynił; tedy dopuszczamy, aby powinien był w jazie swym ślozy albo wrota przestronne uczynić, żeby wolnie a bezpiecznie towary wszelkie schodziły. A jeśliby się komu szkoda stała przez on jaz, albo złe ślozy, albo wrót uczynienie, takowy każdy, czyj jaz onemu każdemu, któremu się szkoda stanie, w Grodzie in primo termino peremptorio powinien szkodę będzie nagrodzić, wedle jego przysięgi sine ulla apellatione vel motione.“ Nie długo się właściciele jazów tą modyfikacyą praw^ra pocieszali; albowiem w roku 1578 konstytucya nastała, znowu ostateczne zniesienie jazów zawarowała. W XVII. wieku już wzmianki o jazach na Wilij nigdzie nie napotykamy. — Vigore prawa wszystkie pokasowanemi zostały; jeden tylko, nie wiemy dokładnie na mocy czego w Janowie u hr. Kossakowskich na połów łososi dotąd na Wilij pozostał; drugi niżej, w majątku obyw. Strumiłły, przed kilkoma laty nowy postawiono.

Po zniknięciu jazów, siecie różnego rodzaju takow^re w rybołówstwie zastąpiły; mnóstwo ich w rozmaitych formach, stosownie do potrzeby i miejscowości
87

- На установку яза по рекам не требуется, как видно, никаких подробных прaв, ни привилегий, когда в целом законодательстве королевском и литовском нигде на то права ни ссылок на право данное кому-либо мы не встречаем; каждый из владельцев своего берега должен был ставить столько язов, сколько ему его требовалось, а ставил он из знать произвольно там, где ему нравилось, когда в XV веке, видно из привилегий и писем королевских, в упоминаниях наших о торговле выше прочитано - река Вилия подобными язами переполнена была, а много из них делало препятствия и затруднение торгующим людям, на что неоднократно, как мы знаем, королю жалвались.

Злоупотребления, учиняемые на тех язах так сгущались, каждый раз увеличивающиеся, дошли до таких больших размеров, что в XVI веке обратили внимание правительства, и на этот счет в 1563г. на варшавском сейме наступила первая конституция приказывающая разрушение язов всяких на реках торговых.

Не спешила шляхта c исполнением той воли право, как мы видим, когда через два года потом в 1565 г. на сейме, по поводу, что язы на реках разрушенными не остались, принятая конституция осуществления права как более найсильной требовала (заявляла), упрямых и небрежных „secus facientes et negligentes“ к Городу звать (предъявлять иск) велела.

Те средства, заострявшая усиление закона, произвели свои следствия; число язов на реках уменьшаться начала. Разрушение то язов по рекам, уменьшало выгоду, которую владельцы с рыболовства тянули, wyrodziæ., был должен у влиятельной шляхты потребность ходатайства у правительства и у состояний Rzpltej изменения того права. Что эта попытка взяла желаемое следствие, мы узнаем с конституции принятой в 1567 г., которая говорит: - „Хоть язы на реках, которыми спуск (сплав) идет, есть конституцией запрещенные, а все же следуя давним уставам, в которых оставлено, кто бы яз иметь хотел, чтобы в нем шлюз или ворота делал; тогда это допустимо, что должен был в язе своем шлюз или просторные ворота сделать, чтобы свободно и безопасно всяческие товары ходили.

А ежели бы кому вред стал через этот яз, либо плохая шлюза, либо ворот работа, так каждый, чей яз вред нанесет, в Городе «in primo termino peremptorio» должен будет вред присудить, по его присяги «sine ulla apellatione vel motione».“

Но недолго владельцы язов в этой разновидности права утешались; потому что в 1578 году конституция конституция изменилась, снова окончательное снесение язов оговорила. В XVII в. уже упоминания о дамбах на Вилии нигде мы не встречаем. - права Vigore всем отменили; одно только, мы не знаем точно на основании чего в Янове [Janowie] у гр. Коссаковских на лов лососей до сих пор на Вилии остался; второй ниже, в хозяйстве обыв. Струмиллы, через несколько лет новый поставлен.

После исчезновения язов, сети разного вида их таковые в рыболовстве заменили; множество их в разнообразных формах, соответственно потребности и местности
87

używa się u nas; znamy wszyscy niewody, podwłóczki, więcierze, tury, podchwyty, tryhubice, brodniki, buczę, saki, kozłatki, dorożki, wędki — naostatek oście. Tyle to sposobów powymyślał dowcip ludzki na oszukanie tej, na pozór głupiej ryby

Wody litewskie obfitują w wielką rozmaitość ryb większych i mniejszych. W rzece Wilij poławiają się zwykle ryby następne:

Szczupak — Esax lucius;

Okuń — Perea fluviatilis;

Lin — Cyprinus tinca;

Leszcz — Abranus brama;

Plotka — Semiseus eritrophalmus;

Miętuz — Lota fluviatilis;

Som — Silurus glanis;

Biełuha — xAcipenter huso;

Jaź — Lenciscus Jeses;

Węgorz — Murena aquilla;

Hołowień — Lenciscus debula;

Wierozub — Cyprinus cephalus v. Semisceus Friesii;

Łosoś — Salmo — Salar;

Cyrta — Abranus v. Cyprinus vimbae;

Honiec, Boleń v. Zereśpień — ryby tak nazwane w języku ludowym, nie znane i niezaliczone dotąd do systematu naukowego.

Rzeka Wilija w języku ludu ma dwie nomenklatury; od źródła do Doniszewa, płynąca po płaszczyznie, najczęściej wśród zielonych ługów i sianożęci — nazywa się bołocianną, płynącemu od Doniszewa z wodą; gdzie jest pierwsza niebezpieczna rafa, od której zaczynają się już brzegi górzyste, zwykle powiadają: „wejdziesz pan
88

употребляется у нас; мы знаем все неводы, подвлучки, верши, туры, подхватки, тригубицы, бредни, гужу, саки, козлатки, дорожки, удочки – напоследок чертополох [oœcie]. Столько это способов выдумал человеческое остроумие на обман той, видимо глупой рыбы
Литовская вода изобилует большим разнообразием больших и малых рыб. В реке Вилии ловятся обычно следующие рыбы:

Щука - Esax lucius;

Okun - Perca fluviatilis;

Линь - Cyprinus tinca;

Лещ - Abranus ворота;

Сплетня - Semiseus eritrophalmus;

Ментуз - Lota fluviatilis;

Сом - Silurus glanis;

Белуга - Acipenter huso;

Язь - Lenciscus Jeses;

Угорь - Murena aąuilla;

Головень - Lenciscus debula;

Верозуб - Cyprinus cephalus v. Semisceus Friesii;

Лосось - Salmo - Salar;

Цирта - Abranus v. Cyprinus vimbae;

Гонец, Bolen v. Zerespien - рыбы, такие названные в народном языке, не известные и незачисленные до сих пор к научному каталогу.

Река Вилия в языке народа имеет две классификации; от источника к Донюшево [Doniszewa] плывет по равнине, чаще всего среди зеленых лугов и сеножатей - зовется болотистой bołocianną, и та что что плывет от Doniszewa с водой, где есть первый опасный риф [rafa, рапа], от которого уже начинаются берега гористые, обычно говорилось: „ты войдешь господин в камни" -

w kamienie" — co znaczy, iż odtąd rzeka jest kamienistą. Stosownie do tej podwójnej natury rzeki Wilij i ryba się w niej utrzymuje; w pierwszej poławiają się liny, leszcze, okunie, płotki, miętuzy. Szczupak tylko jeden swobodnie się przechadza od jej źródła aż do ujścia, wyprawiając łowy i czyniąc postrachy nad mniejszą od siebie rybką, którą po drodze pędza, straszy, napastuje i połyka. Wszędzie gonitwy; w całem przyrodzeniu, jak widzimy, prawo mocniejszego ma przewagę nad słabszym. W powietrzu, na ziemi i w wodzie, wszędzie też same zwyczaje. Jak szczupak ugania się za małą rybką w rzece i ją płoszy i krzywdzi; jak sępy, orły, krogulce, grożą drobniejszemu od siebie ptastwu, tak i człowiek ciśnie człowieka na ziemi. Próżno moraliści popisali ksiąg steki, zalecając potrzebę braterskiej jedności; darmo prawodawcy się silili nad obwarowaniem prawideł życia społecznego — człowiek został na zawsze człowiekiem; i czyli prawo nań pisane, czy ogłada z postępem wieku idąca namiętności ludzi powstrzymać się sili — chociaż w formach łagodniejszych: de facto prawo silniejszego istnieje zawsze. Zawsze chęć władzy, żądza panowania nad drugim, cechuje namiętność ludzką na ziemi; — wieczną ona tworzyła i tworzyć będzie walkę słabszych z mocniejszymi. W pierwszą część Wilij błotnistą, z dołu przypadkiem niekiedy dochodzą wierozuby, hońce czasem cyrta, którą w porze nerestu poławiają niekiedy około Sosenki. Łosoś, co się około ujścia Wilij, pomiędzy Janowem a Kownem, zwykle trzyma, odbywa niekiedy wędrówki ku Wilnu; podchodzi on czasem wiosną w górę aż ku rzece Oszmiance, na której go w tej porze niekiedy poławiają. — Honiec poławianym bywa około Żodziszek; węgorz w okolicach Wilna najczęściej przebyw^Ta. Cyrta w Czerwcu obficie około Janowa się poławia. Powiadano mnie, iż w okolicach Werek niekiedy karpie się łowią; lecz zdawałoby się, iż ryba ta zabłąkana, gdzieś z pod miastowych karpiami, nie należy wcale do liczby ryb, zapełniających stale rzekę Wiliję.

Raki znajdują się wszędzie wzdłuż rzeki, wyjąwszy Michaliszki; w części Wilij, co to miasteczko opływa, żaden z mieszkańców nie pamięta, jak mnie tam zapewniano, ażeby raka ktoś złowił i nikt nie wpadł dotąd na domysł, jakąby temu naznaczyć można naturalną przyczynę.

W początkowej części Wilij rybołówstwo nie jest jeszcze zgoła przemysłem; z nadbrzeżnych jej mieszkańców każden, komu się to podoba, w jej wodzie z siatką się nieumiejętnie płucze: żaden z właścicieli brzegów tego nie postrzega, bo rybołówstwo w tej części Wilij nie stanowi dochodu. Niżej już umiejętniej około łowienia ryby nadwilijańscy mieszkańce chodzą; bliżej Wilna i za Wilnem, ku Kownu, ryba stanowi artykuł przynoszący dochód, i dla tego właściciele brzegów wypuszczają takowe rybakom w dzierżawę. — Około Niemenczyna żyd, dzierżawca takich brzegów, powiadał mnie, iż najęcie brzegu z każdej strony rzeki, w przedłużeniu
89

- что означает, что с этих пор река становится каменистой. Соответственно к этой двойной природе реки Вилии и рыба в ней содержится; в первой ловятся лини, лещи, окуни, плотва, ментузы (налим). Щука только одина свободно прогуливается от ее источника аж к устью, выправляя охоту и делая страхи над меньшей от себя рыбкой, которую по пути гоняет, пугает и проглатывает. Везде гонки; в целом в природе, как мы видим, у права более сильного есть перевес над более слабым. В воздухе, на земле и в воде, везде такие же обычаи. Как щука будет бегать за малой рыбкой в реке и ее вспугивает и обижает; как сипы, орлы, ястреба, грозят меньшему от себя птаству, так и человек угнетает человека на земле.

Тщеславно моралисты написали книг нагромождение, рекомендуя потребность братской единства; зря законодатели силились над укреплением правил общественной жизни - человек остался навек человеком; и то есть право, на него писаное, или воспитанность с наступлением возраста идущая страсти людей сдержаться силятся - хотя бы в более мягких формах: де-факто право более сильного существует всегда.

Всегда желание власти, жажда господства над вторым, характеризует человеческую страсть на земле; - вечную она творила и творить будет борьбу более слабых с более крепкими. В первую болотистую часть Вилии, из ям случайно иногда выходят верозубы [wierozuby], гонцы, порой цырта, которую во время нереста ловят иногда вокруг Сосенки. Лосось, который встречается около устья Вилии, между Яновем и Ковно [Janowem и Kownem], обычно держится, совершает иногда путешествия к Вильно; подходит он иногда весной вверх даже к реке Ошмянке [Oszmiance], на которой его в этом времени иногда ловят. - Гонец улавливают бывает вокруг Жодишек [Zodziszek]; угорь в околицах Вильнюса наичаще пребывает. Цирта в июне обильно вокруг Янова ловится. Рассказывали мне, что в околицах Вереек [Werek] иногда карпы ловятся; но казалось бы что рыба та заплутала гдето из местных карповых прудов, не принадлежат (они) вовсе до числа рыб заполняющих постоянно реку Вилию

Раки находятся везде вдоль реки, кроме Михалишек; в части Вилии, что это местечко оплывает, ни один из жителей не помнит, как меня там заверяли, чтобы рака кто-то поймал и никто не упал до сих пор на предположение, как бы тому обозначить можно натуральную причину.

В начальной частые Wilij рыболовство не есть еще совсем промышленность; из береговых ей жителей каждый, кому это нравится, в ее воде с сетью неудало плещется: ни один из владельцев берегов того не воспринимает, потому что рыболовство в этой частые Wilij не составляет прибыли. Ниже уже более умело около ловли рыбы надвилянские жители ходят; ближе к Вильо и за Вильно, к Ковно, рыба представляет статью, которая приносит доход, и для этого владельцы берегов отпускают собственно их рыбакам в аренду. - Вокруг Неменчына [Niemenczyna] еврей, арендатор таких берегов, говорил мне, что найм берега с каждой стороны реки, в продолжении

wiorsty, kosztowało go każdego lata około 60 rubli. — Ilość ryby w rzece Wilij zmniejszała znacznie z powodu, jak mnie to powiadano, iż flisowie, płynący po tej rzece, rzucaną otrutą wygubili ją znacznie.

Sprawdzonem jest przez ciągłe doświadczenie, iż rzeki nasze, wpadające do morza Czarnego, bez żadnego porównania są rybniejszemi od tych, które na północ płyną. Jeżeli corocznym połowem ryb na Niemnie, Dźwinie, Wilij i innych rzekach lub jeziorach mieszkańców tego kraju skąpo i niedostatecznie zaledwo obdzielić można: Dniepr i cała sieć rzek Polesie przerzynających, a ostatecznie z Dnieprem się łączących, jak Prypeć, Pina, Tur i t. d. dostarczają ich takie mnóstwo, iż po do- statecznem okarmieniu poleskich mieszkańców — ogromne ich massy, stanowiące znakomity handel tej prowincyi, rozchodzą się w dalsze strony ku Litwie, Ukrainie i Wołyniowi. Rybołowstwo na Polesiu jest zatrudnieniem tego kraju tak da- wnem i odwiecznem, iż w miejscowościach, gdzie obfitsze biorą się ryb połowy, weszło ono już w obyczaje ludowe; uświęcone jest niejakiemiś uroczystemi obchodami i wcielone w pieśni ludowe — w ten jak najstarszy dokument obyczajów miejscowych. Zacytujemy tu jeden ze znakomitszych przykładów tego rodzaju.

W powiecie mozyrskim, w majątku Narowli, obywatela p. Daniela Horwatta, na prawym brzegu Prypeci, przepływa niewielka rzeczka Sławeczna, która do tamtej wpada; na niej o wiorst 10 od ujścia jest tama, przy niej młyn, nazywający się Tartak Hana. Na lewym brzegu tej rzeczki, w pewnych odległościach od siebie są cztery niewielkie jeziorka łączące się przez małe naturalne kanały ze Sła- weczną. Pierwsze jeziorko nazywa się Rubcouskoje; drugie Ikra, trzecie Krahowa wielka, czw^Tarte przy ujściu Sławeczny około brzegów Prypeci, łączące się nawet małym odpływem z tą ostatnią — nazywa się Krahowa mała. W tej to miejscowości ryba się corocznie ku wiośnie ku miesiącu Marcu z Prypeci na Sławecznę wynosi. Gdy się w tej porze ryby około młynka pokażą, ma to znaczyć, iż cała rzeka na przestrzeni wiorst dziesięciu i owe jeziorka z nią połączone, są napełnione rybą, szukającą świeżej wody; w ów czas rzeka przy swem ujściu odgradza się od Prypeci gęstą z kołów drewnianych zagrodą i połów się zaczyna. W przerąbanych w lodzie na niej w pewnej odległości od siebie przerwach zastawują się kolejno buczę, poczem ludzie na ten cel zebrani, graczami zwani, pędząc bełtami od młyna rybę, śpiewają pieśni do tej czynności, kiedyś przed wiekami ułożone; ryba, uciekająca od śpiewu ludzi, napełnia bezprzestannie zastawione buczę, które się jedne po drugich pełne ryby wyciągają. Manipulacya ta kilkakrotnie od młyna do ujścia gdy się powtórzy, ryba przestraszona i zrozpaczona tą zasadzką, szuka schronienia w sąsiednich jeziorkach, zkąd ją potem niewodami wyciągają. Połów ten ryby tak dalece jest znanym na Polesiu, że pod tę porę kupcy handlujący rybą, z dalekich
90

версты, стоило каждое лето около 60 рублей. - Количество рыбы в реке Вилии уменьшалось значительно по этой причине, как мне это говорили, что сплавщики (леса и /или товаров) [flisowie], что плывет по этой реке, бросают отраву и погубили ее значительно.

Проверенно есть через экспериментальный опыт, что реки наше, впадающиее к Черному морю, без всякого сравнения есть рыбнейшие от тех, которые на север плывут. Если ежегодным ловом рыб на Немне, Даугаве, Вилии и других реках или озерах жителей этой страны скупо и едва наделить можно: Днепр и целая сеть рек Полесье перерезающих, а окончательно с Днепром объединяются, как Припять, Пина, Тур и т. д. поставляют их такое множество, что по достаточным okarmieniu полесских жителей - огромное их массы, что представляет славную торговлю этой провинции, расходятся в последующие стороны к Литве, Украине и Волыни.

Рыболовство на Полесье является ремеслом этой страны давним и исконным, что в местностях, где обильно берутся рыб половины, вошло оно уже в народные обычаи; освящено есть некоторыми торжественными обходами (обрядами) и воплощенны в песнях народных - в тот наистарший документ местных обычаев. Мы процитируем здесь один из более славных примеров этого вида.

В повете мозырским в поместье Наровли, гражданина п. Daniela Horwatta, на правобережье Припяти, проплывает небольшая река Slaweczna, которая к той впадает; на ней о верстах 10 от устья запруда, при ней мельница, именуемая лесопилка Хaнa [Tartak Hana], которая зовется. На левом берегу этой реки, в определенных расстояниях от себя есть четыре небольших озерца, которые объединяются через малые натуральные каналы с Slaweczną. Первое озерцо зовется Rubcouskoje; второе Икра, третье большая Корова [Krahowa], четвертое при устье Slaweczny вокруг берегов Prypeci, что объединяется даже малым отливом с последней - зовется малая Krahowa. В этой местности рыбу ежегодно по весне в месяце Марте из Prypeci на Slaweczne выносит. Когда в этой поре рыба вокруг мельницы покажется, должно это значить, что вся река насквозь верст десяти и те озерках, с нею соединенные, являются наполненные рыбой, ищущей свежей воды; в это время река при своем устье отгораживается от Prypeci густым частоколом из деревянных кольев и лов начинается. В прорубленных в льду на ней на определенном расстоянии от себя перерывах заставляют по очереди бучи, и люди на эту цель собранные, игроками называемые, гонят bełtami от мельницы рыбу, поют песни в этой работе, когда-то перед веками составленные; рыба, убегающая от пения людей, наполняет заставленное бучи, которыее один за другим полные рыбы вытягивают. Манипуляция эта несколько раз от мельницы к устью когда повторится, отчаявшаяся рыба перепуганная этой засадой, ищет укрытия в соседних озерцах, где ее потом неводами вытягивают. Тот лов рыбы настолько является известным на Полесье, что под эту пору купцы, торгующие рыбой, из далеких

stron dążą nad brzegi Sławecznej, aby tam ją zakupić. Termin dla tego połowu nie jest zakreślony; zależy on od ilości ryby nagromadzonej w Sławecznej; trwa on zwykle dni tyle, ile nieodbicie potrzeba do jej wyłowienia. Ilość ryby tam poławianej corocznie w przecięciu do trzech tysięcy pudów dochodzi.

Michalon, autor, piszący za Zygmunta Augusta, czyby nie o tym połowie

już mówił, kiedy pisze, że w Prypeci pod Mozyrzem, gdzie wpada Tur, co roku

i. Marca tak wiele bywa ryb, „iż wrzucony pocisk, jak gdyby w ziemię utkwiony stoi. Tysiąc wozów kupieckich co roku tam przybywało.¹¹

Interessującym zaprawdę jest ten obraz polowania na rybę nad brzegami Prypeci; lecz nam, jako zbieraczom obyczajów gminnych, ciekawszą będzie może jedna z pieśni ludowych, śpiewanych przy tej gonitwie. Jest to jakby bajka o płotce i leszczu ułożona do okoliczności wierszem w narzeczu poleskiego ludu, którą włościanie tameczni przy pędzeniu ryby na stosowną nutę śpiewają. Treścią tego śpiew^ru jest, iż młody niedoświadczony leszcz pytał się u starej płotki, coby to były za krzyki; sądził on, iż to dożynki, z których ludzie przez prom wracający, rozsypią ziarno, któremi się pływająca tam ryba pokarmi. Płotka niby doświadczona, na to mu odpowiada, że to są krzyki rybaków, iż w przeszłym roku wszystkie swe dziatki tutaj straciła: i teraz, gdy słyszy stukanie bełtów i graczów rybę pędzących, radzi całej ryb gromadzie, aby od nich uciekała. Ryba za radą starej płotki, gdy poszła, ona ją za sobą w zastawione siecie wprowadziła. Pieśnią tą, śpiewaną corocznie na Sławecznej w czasie owego sławnego ryb połowu, śpieszę przysłużyć się badaczom obyczajów ludowych.

Oto jest ona bez żadnej odmiany:

Szto tam kryczać, malady leszcz starej plotce kazau,

Pewnie dożynki piajuć, a czerez porom jeduczy,

Budzie nam ziernak na około pływuczy;

„Oj to rybaki!“ — staraja plotka maulala,

„Oj u proszłom hadu nad dzietkami ja płakała,

Czy czujesz jak bijuć hraczy,

Usie my prapali — mauczy — mauczy!

To hadzina śmierci, oj straszno bałty stuczać,

Oj mouczki uciakajmy, nam tut nia stajać.

Hłupaja ryba dobra wam radziła

Staraja daj rozumnaja u sietku uprawadzila.

Oj lyby wy ryby! choczecie rozumu A nim hodzina mienie Rozum u sietku was kinie.

*Obraz Litwy profes. Jaroszewicza Т. II. str. 24.
91

стран устремляются к берегам Slawecznej, чтобы там ее закупить. Срок для этого лова не очерчен; зависит он от количества рыбы, накопленной в Slawecznej; длится он обычно дни столько сколько необходимо для ее отлова. Количество рыбы вылавливаемой там ежегодно в пересчете до трех тысяч пудов доходит.

Michalon автор, пишущий при Сигизмунде Augusta, о том уже говорил, когда пишет, что в Prypeci под Mozyrzem, где впадает Тур что года i. Марта так много бывает рыб, „что вброшенный снаряд (кол), словно в землю вонзился. Тысяча купеческих повозок ежегодно там прибывало»

Интересная действительно эта картина охоты на рыбу над берегами Prypeci; но нам, как сбирателям обычаев гминных, более интересна будет может одна из народных песен, которые поются при этой гонке. Есть то как бы сказка о плотве и леще уложенная по обстоятельству стихотворением в наречии полесского народа, которую крестьяне тамошние при гонении рыбы на соответствующей ноте поют.

Содержание этого пения есть, что молодой малоопытный лещ спрашивал у старой плотвы, что то были за крика; думал он, что то дожинки, из которых люди через паром, который возвращается, рассыплют зерно, которыми плавающая там рыба покормится. Плотва как бы опытная, на то ему отвечает, что то есть крики рыбаков, что в прошлом году вся своих детей здесь потеряли: и в настоящий момент, когда слышит стукание bełtów и игроков рыбу тех, которые мчатся, говорит всему рыбному обществу, чтобы от них убегали. Рыба по совету старой плотвы, когда пошла, она ее за собой в заставленные сети ввела. Той песней, которая поется ежегодно на Slawecznej во время того славного рыб лова, я спешу служить исследователям народных обычаев.

Вот есть она ни без одного изменения:
Хто там крычыць, małady лещ старой сплетне kazau

Конечно обжинки piajuæ, а czerez порам jeduczy

Будке нам ziernak на приблизительно pływuczy;

„Ой то rybaki!“ - staraja плотва maulala

„Ой у proszłom hadu над dzietkami я плакала

Чувствуешь ли ты как bijuæ hraczy

Usie мы prapali - mauczy - mauczy!

То hadzina смерти, ой страшно bałty stuczaæ

Ой mouczki uciakajmy, нам tut nia stajaæ.

Hlupaja хорошая рыба вам советовала

Staraja дай rozumnaja у sietku uprawadzila.

Ой іуЬу вы рыбы! choczecie ума А им

hodzina имущество Ум у sietku вас кино.

Образ Литвы profes. Jaroszewicza Т. II. str. 24.

Ponieważ mówiemy tutaj o obyczajach ludowych, nie zawadzi dodać, iż do obyczaju gminnego pośród naszego ludu należy jeszcze nałóg wspólnictwa do ryby z jej właścicielem. Żaden z włościan naszych wyrozumieć i przywyknąć nie chce do tego, iżby rzeka swobodnie płynąca; jezioro lub staw niczem nie zamknięty, mające w sobie ryb obfitość, były dla niego owocem zakazanym; i pomimo, że Statut Litewski tych — „coby złodziejskim obyczajem pokryjomu rybę ze stawu ciągali"—biczami bić każe i ucięciem ucha za powtórzeniem kradzieży grozi,* oni ją kradną bez litości.

W czasach, w których przyczyny wielu rzeczom ludzie wytłumaczyć nie umieli, usiłowali oni wszystkiemu nadać mystyczną nieokreśloną wartość. Ryby mają podobnież swoją wielką cząstkę w tych rokowaniach. U nas pospólstwo z ryb o przyszłości czyni rozliczne, a sobie tylko właściwe wnioski. Prognostyki z ryb ciągnięte były nietylko udziałem wyłącznym ciemnoty naszego kraju, lecz miały one swoją wziętość u obcych ludów w dalekiej starożytności. Czytamy u Pliniusza Starszego iż gdy podczas wojny sykulskiej August przechadzał się nad brzegiem morza, wyskoczyła ryba z wody przed jego nogi. Wieszcze zaraz wytłómaczyli rzecz tę, że u nóg Cezara leżeć będą ci, którzy w ów czas panowanie na morzu mieli. „Sunt in hac parte naturae auguria, sunt et in piscibus praescita. Siculo bello ambulante in litore Augusto, piscis e mari ad pedes ejus exiliit: quo argumento vates respon- dere, Neptunam patrem adoptante tum sibi Sex: Pompeio (tanta erat navalis rei gloria) sub pedibus Caesaris futuros, qui maria tempore illo teneret.“**

W okolicach rzeki Wilij lud prosty uważa, iż gdy po zachodzie słońca ryba

po wodzie pluska — pluskanie to zapowiada nazajutrz najpewniejszą pogodę.

Kiedy ryba z wieczora po zabiciu ościami lub innem jakiem narzędziem krwawi — krwawienie to deszcz przepowiada.

Mniejsza lub większa ilość poławianej w którymkolwiek roku ryby — zapowiada w odwrotnym stosunku tego roku urodzaj.

W wielkim poście na S. Alexego, „kiedy ryba ogonem lód rozbija", poszczą rybacy na intencyę, aby w ciągu tego roku połów był szczęśliwym.

W Pińsku wiuny, trzymane w szklannych słojach po domach, barometra za

stępują i przez ruchy swoje niechybną pogodę lub deszcz zapowiadają.

Ryby służą jeszcze u ludu prostego za lekarstwo przeciwko różnym chorobom: wiem, iż płotka połknięta przez szczupaka i dobyta z wnętrzności jego, daje się od febry. Z wątroby miętuza, wystawionej na słoneczną operacyę dobywa się tłustość podobna do oliwy, którą leczą choroby oczu. Przeciwko wszelkim kurczom używa się skóra w^ręgorza i t. d.

Statut Litewski Roz. XIX. art. 27.

K. Pliniusza historya naturalna wyd. Ed. Raczyńskiego. Poznań 1845 r. Księga IX. str. 384 — 385.
92

Поскольку говорим здесь о народных обычаях, не помешает прибавить, что к обычаю гминного посреди нашего народа принадлежит еще зависимость wspólnictwa к рыбе с ее владельцем. Ни один с włościan наших wyrozumieæ и привыкнуть не хочет до того, iżby река, которая свободно плывет; озеро или пруд не закрытого niczem, который имеет в себе рыб избыток, были для него запрещенным плодом; и не глядя на, что Литовский Устав тех - „coby воровским обычаем pokryjomu рыбу из пруда ciągali"-biczami лупцовок говорит и uciêciem уха за повторением кражи grozi,* они ее крадут без сочувствия.

Во времена, в которых причины многим вещам люди разъяснить не умели, старались они всему предоставить mystyczną неопределимую стоимость. Рыбы имеют podobnież свою большую долю в этих rokowaniach. У нас простонародье из рыб о будущем делает rozliczne, а себе только соответствующие выводы. Прогностика из рыб тянутся была нетолько исключительным участием темноты нашей страны, но имели они свою wziêtoœæ у чужих народов в далекой древности. Мы читаем у Старшего Pliniusza что когда во время войны sykulskiej August прогуливался на березе моря, выскочила рыба с воды до его ног. Пророческое в настоящий момент wytłómaczyli ту вещь, что у ног цезаря лежать будут тебе, которые в то время господство на море имели. „Sunt in прущего hac naturae auguria, sunt et in piscibus praescita. Siculo bello ambulante in монолитного ре Augusto, piscis эгей mari ad pedes ejus exiliit: quo argumento vates respon- dere, Neptunam patrem adoptante кафедральный собор sibi Sex: Pompeio (tanta erat navalis rei слава) суб pedibus Caesaris futuros, qui maria tempore illo teneret.“**

В околицах реки Wilij простой народ считает, что когда по закату солнца рыба

водным путем плещет - то барахтание предвещает завтра самую определенную погоду.

Когда рыба вечером по убийству остями или innem яком инструментом кровоточит - то, чтобы кровоточить то дождь предрекает.

Меньшее или большее количество poławianej в каком-либо году рыбы - предвещает в оборотных взаимоотношениях в этом году урожай.

В великом посту на S. Alexego, „когда рыба хвостом лед разбивает", постятся рыбаки наintencyê чтобы за этот год лов был счастливым.

В Pinsku wiuny, удерживаемое в szklannych банках по домам, barometra за

stępują и через движения свое неминуемую погоду или дождь предвещают.

Рыбы служат еще у простого народа при лекарствах против разных болезней: я знаю, что плотва, которая проглотила, через щуки и вынутая из внутренностей его, дается от лихорадки. Из печенки miêtuza, выставленной на солнечную operacyê вынимается tłustość, подобная маслиновому маслу, которое лечат болезни глаз. Против всяческих судорог употребляется кожа wrêgorza и t. d.
* Литовский Устав Роз. XIX. ст. 27.

K. Pliniusza натуральной historya wyd. Ed. Raczynskiego. Познань 1845 г. Книга IX. str. 384 - 385.

Są kraje, w których ryby jako bóstwa czczono. Mongołowie n. p. po dziś dzień mają ryby w świętem poszanowaniu. W Troicku na rynku obok bazaru stoi bałwan z granitu około siedmiu stóp wysokości, znaleziony przed laty w okolicach Kjachty. Przedstawia on rybę; ślady oczu i starych na niej napisów jeszcze są wi- docznemi.* W Paryżu, w Luwrze, pomiędzy zbiorami archeologicznemi z Meksyku tam zgromadzonemi, widziałem kolumnę granitową, na niej dwie duże ryby w formie karpiów z tegoż kamienia wyciosane, które jakieś bóstwo meksykańskie oznaczać miały.
VII.

eszcze dość wcześnie było jak na nocleg, kiedyśmy po kiko krotnem odpoczywaniu z męką ciągnięci nad brzegiem przez wioślarzy naszych, stanęli w smorgońskim przewozie tu postanowili noc całą odpocząć. Jest to niewielka przystań o parę wiorst od miasteczka tego nazwiska położona, którego dachy na płaszczyznie odznaczającej tę pozycyę ztąd policzyćby można, a ów biały, dziwnej struk

tury okrągło kulisty, jakby dynia, kościołek nad miasteczkiem panujący, najwydatniej swe okrągłe zarysy płynącym po Wilij z daleka zaleca. Smorgoński przewóz jest już ostatnią w tej części rzeki przystanią, z której wychodzą króbki ładowane pieńką i siemieniem.

— Mała to całkiem posada, mająca zupełnie prostotę wiejską, położona przy brzegu Wilij, przy drodze prowadzącej od Smorgoń poza Wiliję do miasta Wilejki. Widzisz tam niewielkie kupieckie świrny, karczmę żydowską przy przewozie; po za nią, przy drodze, zwyczajem litewskim, kilka drewnianych krzyżów, za temi skromny wiejski smętarz w kwadrat okopany z kilką ubogiemi po- śmiertnemi pomnikami; na prawo za drogą, zawsze na brzegu rzeki — dwie chaty włościańskie ze smutno wyglądającem warzywem, uprawianem na szczerym piasku. Oto wszystko, co składa przystań, nazywającą się Przewozem Smorgońskim. W tej

Listy z Syberyi przez Agatona Giller. Biblioteka Warszawska za r. 1858 zeszyt Grudniowy 24. str. 624.

Есть страны, в которых рыбы как божества уважаются. Монголы n. п. досегодня имеет рыб в праздником почету. В Troicku на рынке около базара стоит снеговик из гранения вокруг семи стоп высоты, найденный до лет в околицах Kjachty. Представляет он рыбу; следы глаз и стариков на ней надписей еще есть wi- docznemi.* В Париже, в Лувре, между сборниками archeologicznemi из Мексики там zgromadzonemi, я видел гранитную колонну, на ней две больших рыбы в форме karpiów с того же камней wyciosane, которые какое-то мексиканское божество означать должны были.

VII

Еще достаточно рано было на ночлег (становиться), когда мы по попеременно отдыхая с трудом волочили (лодки)по берегу нашими гребцами, стали в Сморгонском перевозе и здесь решили ночь отдохнуть.

Есть то небольшая пристань в паре вёрст от городка с таким именем названного, которого крыши на горизонте отмечались, а тот белый, странной структуры шаровидный, словно тыква, костелок над местечком господствующий, показывает свои круглые очертания (всем) кто плывет по Вилии и издали виден.

Сморгонский перевоз есть уже последняя в этой части реки пристань, из которой выходят (лодки) [króbki] груженные пенькой и семенем.

- Маленькое это совсем место, которое имеет совсем сельскую простоту расположенная при берегу Вилии, при дороге что проводит от (гор) Сморгонь к Вилии и к городу Вилейка. Ты видишь там небольшие купеческие амбары, еврейскую корчму при перевозе; после неё, при дороге, литовским обычаем, несколько деревянных крестов, за тем скромным сельским smêtarz в квадрат, обкопанный с несколькими убогими посмертными памятниками; вправо за дорогой, всегда на берегу реки - две хаты крестьянские с печальным видом огорода, посаженного на чистом песке. Вот все, что составляет пристань, что зовется Перевозом Сморгонским. В ту

Письма с Syberyi через Agatona Giller. Варшавская Библиотека за г. 1858 Декабрьская тетрадь 24. str. 624.

chwili, kiedyśmy tutaj zawitali, ludzie się krzątali około wysłania krobek, a brzeg byl pełen płytów, do odejścia gotowych.

Przybycie statku mego do przystani smorgońskiej nie było żadną nowością, wszędzie po brzegu Wilij wiedziano, iż ja po niej płynę i wszędzie, mianowicie gdzie się znajdują przew^rozy, a tych liczba jest znaczną na Wilij, znalazłem ułatwiony przejazd przez opuszczenie lin do wody. W smorgońskim przewozie oprócz ludzi pracujących około krobek i płytów, mnóstwo się też żydów i żydówek, zapewne kupców interesowanych towarem odchodzącym wodą, przybyłych z miasteczka, nagromadziło na brzegu. Przybijając ku brzegowi, nie przeczuwałem, iż w tej liczbie zebranych znajduje się nie mało ludzi, oczekujących mojego przybycia. Sława moja doktorska tak nabrała po rzece Wilij rozgłosu, że się tutaj chore kobiety żydówki z miasteczka zgromadziły pod mój przejazd dla szukania rady i pomocy w swych cierpieniach. Poszedł więc ścisły examen lekarski; jedna po drugiej odbyć musiała spowiedź ze swoich cierpień; poczem znowu rumianek, znowu pigułki z mojej podróżnej apteki rozeszły się pomiędzy chore. Cierpiące na choroby seriozniej- sze, których nie rozumiałem i leczyć bardzo naturalnie nie odważyłem się, adresso- wałem do Wilna najczęściej do P. Welka, bo cierpienia były podobnej natury. — W ten sposób na brzegu Wilij udzielając rady, do ciemnej nocy przesiedzieliśmy. Noc przeszła prędko, a po niej równo ze dniem wszystko snem pokrzepione, stanęło z nowemi siłami do pracy. Popłynęliśmy dalej w drogę. Za smorgońską przystanią Wilija na chw^rilę przestaje być granicą dwóch powiatów, zwracając się ku północy, wyrywa się ona ze swego piasczystego objęcia, aby, jak rozpieszczone dziecię w swawolnem wykręcaniu się, poigrało z brzegami łąk kwiecistych, po których część jakąś tej okolicy płynie. Jadącego po tej rzece ponad pięknemi owemi łąkami, z daleka bardzo powita mile obrazek całkiem wiejski, a tak jakiś uroczysty, jakiemu równego płynący od źródła dotąd nie napotkał. Na wzniosłym brzegu Wilij, na prawo, wśród drzew gęsto zieleniejących, bieleje dwór szlachecki, porządny i dostatni. Za nim skromny drewniany kościołek — dalej rzędem długa wioska — wszystko schludno i czysto. Ta Bogu poświęcona świątynia jakby umyślnie umieszczoną została pomiędzy dworem obywatela, a skromnemi włościan strzechami, ażeby duchową swą potęgą zlew^rała w jedną całość wzajemne ich stosunki, ażeby siłą re- ligii, jaką matka nasza — kościół, na serca wiernego sobie ludu wpływa, wyrobiła poczucie braterstwa i miłości chrześciańskiej z jednej, a dziecinną uległość z drugiej strony. — Piękna ta osada nazywa się Daniszewem; było ono niegdyś wioską XX. Jezuitów, a dzisiaj jest kwarcianną własnością w^rdowy obywatelki p. Czarnockiej. Widok ten, stanowiący krajobraz pełen skromnej, a tyle uroczystej sielskiej prostoty, tak mi się podobał, żem polecił p. Januszewiczowi, aby mi go on zryso-

<< предыдущая страница следующая страница >>